RSS राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ प्रार्थना विभिन्न भाषाओँ में .



राष्ट्रीय स्वयसेवक संघ(RSS) प्रार्थना का क्रमिक विकास

प्रार्थना प्रार्थना का विकास क्रमः~  

संघ की प्रार्थना की रचना व प्रारूप सर्वप्रथम फरवरी 1939 में नागपुर के पास सिन्दी में हुई बैठक में तैयार किया गया। प्रार्थना बैठक में संघ के आद्य सरसंघचालक प.पू.डाँ केशव बलिराम हेडगेवार जी, द्वितीय सरसंघचालक प.पू.श्री गुरु जी, श्री तात्याराव तैलंग, माननीय श्री बाबासाहब आप्टे, श्री विट्ठलराव पतकी, श्री बाबाजी सालोडकर, श्री कृष्णराव मोहरीर, श्री नाना साहब टालाटूले, श्री नरहरि नारायण भीड़े आदि कई स्वयंसेवक सहभागी थे। प्रारम्भ में प्रार्थना आधी मराठी व आधी हिन्दी भाषा में बनी परन्तु सारे देश में एक स्वरूप एवं एक भाषा में प्रार्थना हो ऐसा विचार करके देश की सर्वमान्य संस्कृत भाषा में इसका अनुवाद किया गया एवं संशोधित किया गया। प्रार्थना के अन्त में भारत माता की जय हिन्दी में रखा गया।


    मराठी:

    “नमो मातृभूमि जिथे जन्मलो मी ।

    नमो आर्यभूमि जिथे वाढलो मी ।।

    नमो धर्मभूमि जियेच्याच कामी ।

    पड़ो देह माझा सदा ती नमीमी ।।”


    हिन्दी:

    “हे गुरु श्री रामदूता,शील हमको दीजिये,

    शीघ्र सारे दुर्गुणों से,मुक्त हमको कीजिये।।

    लीजिये हमको शरण में,राम पन्थी हम बनें,

    ब्रह्मचारी धर्म रक्षक,वीरव्रत धारी बनें ।।

    “राष्ट्र गुरु श्री समर्थ रामदास स्वामी की जय!”

    इस प्रार्थना की रचना श्री नरहरि नारायण भिड़े ने फरवरी १९३९(1939) में की थी। इसे सर्वप्रथम २३ अप्रैल १९४०(1940) को पुणे के संघ शिक्षा वर्ग में गाया गया था। शास्त्रीय संगीत के मुर्धन्य संगीतज्ञ माननीय श्री यादव राव जोशी ने इसे सुर प्रदान किया था।

    संघ की प्रार्थना में 3 श्लोक व 1 उद्घोष मिलाकर 13 पंक्तियां हैं। संघ की इस प्रार्थना को संघ की शाखा अथवा संघ के अन्य कार्यक्रमों में अनिवार्य रूप से गाया व दोहराया जाता हैं।

    प्रार्थना के प्रथम श्लोक का वृत्त ‘भुजंगप्रयात’ है। उसकी प्रत्येक पंक्ति में बारह अक्षर हैं।

    दूसरे और तीसरे श्लोक का वृत्त है ‘मेघनिर्घोष’। उसकी प्रत्येक पंक्ति में तेईस अक्षर हैं। तेईस अक्षरों की पंक्ति बड़ी होने से हम लोग प्रत्येक पंक्ति के दो भाग करते हैं। प्रथम बारह अक्षर बोलते हैं और बाद में ग्यारह.

    उच्चारण के कुछ नियम:~

    1. संस्कृत में जब वाक्य या चरण के बीच अनुस्वार आता है तब उसका उच्चारण उसके बाद आने वाले अक्षर पर निर्भर होता है। जिस वर्ग का वह अक्षर होगा, उसी वर्ग के अनुनासिक का उच्चारण अनुस्वार ग्रहण करेगा। जैसे क, ख, ग, घ आने पर ड्, च, छ, ज, झ, आने पर झू ; ट, ठ, ड, ढ, आने पर ण ; त, थ, द, ध, न आने पर न् ; प, फ, ब, भ, म आने पर तथा पंक्ति के अंत में अनुस्वार होने पर म् का उच्चारण होगा। 

    इस दृष्टि से प्रार्थना में आए कुछ पदों का उच्चारण निम्नानुसार रहेगा :-

    सादरं त्वां नमामी सादरन् त्वान् नमामो

    शुभामाशिष देहि शुभामाशिषन् देहि

    अजययां च अजययाडम च

    नम्र भवेत्। नम्रम् भवेत्

    श्रुतं चैव श्रुतज्ञ चैव

    स्वयं स्वीकृतं न स्वयवॅ स्वीकृतन् नः

    परं साधन नाम परवॅ साधनन् नाम

    परं वैभवं नेतुम परवें वैभवन् नेतुम


    2. दूसरा उच्चारण है विसर्ग का। विसर्ग के आगे क, ख, या, प, फ, आया तो विसर्ग का उच्चारण क्रमश: अख्, अफ् जैसा होगा 

    जैसे-हूदन्तः प्रजागतु हृदन्तफ् प्रजागतु


    किन्तु विसर्ग के आगे ष, श, स आए तो विसर्ग का उच्चारण भी षु, शु, स् हो जाएगा

    जैसे –

    नः सुगं कारयेत् नस् सुगड्कारयेत्।

    तदन्त्ः स्फुरत्वक्षया तदन्तस् स्फुरत्वक्षया

    न: संहता नस् संहता

    समुत्कर्ष नि:श्रेयस समुत्कर्ष निश्श्रेयस्


    प्रार्थना 

    नमस्ते सदावत्सले मातृभूमे 

    त्वया हिन्दुभूमे सुखं वर्धितोहम् ।

    महामङ्गले पुण्यभूमे त्वदर्थे 

    पतत्वेष कायो नमस्ते नमस्ते ।।१।।


    भावार्थ:

    हे वत्सल मातृभूमि ! मैं तुझे निरन्तर प्रणाम करता हूँ। हे हिन्दुभूमि तूने ही मेरा सुखपूर्वक संवर्धन किया है। हे महामड्गलमयी पुण्यभूमि! तेरे लिए ही मेरी यह काया (जीवन) काम आए। मैं तुझे बारम्बार प्रणाम करता हूँ।


    O Loving Motherland (Bharatmata or Mother India) ever-affectionate to your children-salutation to thee. Oh Hindu land, I have been happily brought up by you. Oh the supreme benefactor holy land, this body be laid down for you. Many praises for you.


    प्रभो शक्तिमन् हिन्दुराष्ट्राङ्गभूता इमे सादरं त्वां नमामो वयम् 

    त्वदीयाय कार्याय बद्धा कटीयं शुभामाशिषं देहि तत्पूर्तये ।  

    अजय्यां च विश्वस्य देहीश शक्तिं सुशीलं जगद्येन नम्रं भवेत् 

    श्रुतं चैव यत्कण्टकाकीर्णमार्गं स्वयं स्वीकृतं नः सुगं कारयेत् ।।२।।


    भावार्थ:

    हे सर्वशक्तिमान् परमेश्वर! हम हिन्दुराष्ट्र के अंगभूत घटक, तुझे आदरपूर्वक प्रणाम करते हैं। तेरे ही कार्य के लिए हमने अपनी कमर कसी है। उसकी पूर्ति के लिए हमें शुभ आशीर्वाद दे। विश्व के लिए जो अजेय हो ऐसी शक्ति, सारा जगत् जिससे विनम्र हो ऐसा विशुद्ध शील तथा बुद्धिपूर्वक स्वयं स्वीकृत हमारे कण्टकमय मार्ग को सुगम करने वाला ज्ञान विवेक भी हमें दे।


    Oh mighty Master, as integral parts of the Hindu nation, we respectfully bow to thee. We have resolved (fastened our waist-belt) to perform your works. Please give us your blessing to fulfill them. Give us the universe's unconquerable power; (and) give us good behavior and pure character that would make the world gentle. Give us the wisdom that would make our (voluntarily-taken) thorny roads smooth.


    समुत्कर्षनिःश्रेयसस्यैकमुग्रं परं साधनं नाम वीरव्रतम् ।

    तदन्तः स्फुरत्वक्षया ध्येयनिष्ठा हृदन्तः प्रजागर्तु तीव्रानिशम् ।

    विजेत्री च नः संहता कार्यशक्ति र्विधायास्य धर्मस्य संरक्षणम् ।

    परं वैभवं नेतुमेतत् स्वराष्ट्रं समर्था भवत्वाशिषा ते भृशम् ।।३।।


    भावार्थ:

    ऐहिक और पारलौकिक कल्याण तथा मोक्ष की प्राप्ति के लिए वीरव्रत नामक जो एकमेव, श्रेष्ठ, उत्कट साधन है, उसका हमारे अन्त:करण में स्फुरण हो। हमारे हृदय में अक्षय(कभी न खत्म होने वाली) तथा तीव्र ध्येयनिष्ठा सदैव जागृत रहे। तेरे आशीर्वाद से हमारी विजयशालिनी संगठित कार्यशक्ति स्वधर्म का रक्षण कर अपने इस राष्ट्र को परम वैभव की स्थिति में ले जाने में पूर्णतया समर्थ हो।


    The only supreme vigorous way to achieve earthly and after-life well-being and emancipation is the way of might - this thought be expressed in our minds. May an unending devotion to ideology be ever-kindled in our hearts. Our vindicated organized work for the protection of this religion (creed) through your blessings be successful to bring our rashtra (Hindu nation) to supreme glory.


    ।। भारत माता की जय ।।


    प्रार्थना अन्वय और शब्दार्थः~

    वत्सले मातृभूमि!= (हे) अपनी संतानों पर प्रेम करने वाली मातृभूमि, ते= तुझे, सदा= निरन्तर, नमः= प्रणाम, हिन्दुभूमे= हे हिन्दुभूमि, त्वया= तेरे द्वारा, अहम्= मैं, सुखम् वर्धितः= सुख में बढ़ाया गया हूँ, (वर्धितोअहम्= वर्धितः+अहम्), महामङ्गले पुण्यभूमे= हे परम मंगलमयी पूण्य भूमि!, त्वदर्थे= (त्वत्+अर्थे) तेरे लिए, एषः= यह, कायः= शरीर, पततु= अर्पित हो, (पततु+एषः), नमस्ते नमस्ते= बारम्बार नमस्कार ।।1।।

    प्रभो शक्तिमन्= हे शक्तिमान प्रभो!, हिंदुराष्ट्रांगभूता= हिन्दु राष्ट्र के अंगभूत घटक, इमे= ये, वयं= हम, त्वाम्= तुझे, सादरम्= आदर सहित, नमामः= प्रणाम करते हैं, त्वदीयाय= तेरे लिए, कार्याय= कार्य हेतु, इयम्= यह, कटि= कमर, (कटियम्= कटि+इयम्), बद्धा= बाँधी है, कसी है, तत्पूर्तये= उसकी पूर्ति के लिए, शुभाम् आशिषम्= शुभ आशीर्वाद, देहि= दे, ईश= हे ईश!, विश्वस्य= विश्व के लिए, अज्य्याम्= जिसे जितना सम्भव नहीं, शक्तिम्= शक्ति, देहि= दे, येन=जिससे, जगद्= विश्व, नम्रम्= नम्र। भवेत्= हो (ऐसा), सुशीलम्= उत्तम शील, यत्= जो, स्वयम् स्वीकृतम्= अपनी प्रेरणा से स्वीकृत किया हुआ, नः= हमारे, कण्टकाकीर्णमार्गम्= कण्टकमय मार्ग को (कण्टक=काटे,कष्ट+आकीर्ण=व्याप्त), सुगम् करयेत्= सुगम करें (ऐसा), श्रुतम्= ज्ञान, चैव= तथा,भी, देहि= दे।।2।।

    समुत्कर्षनिःश्रेयसस्य=समुत्कर्ष और निःश्रेयस का (समुत्कर्ष= ऐहिक और पारलौकिक कल्याण, निःश्रेयस+मोक्ष), एकम् परम् उग्रम् साधनम्= एकमात्र परम उग्र साधन(जो), वीरव्रतम् नाम= वीरव्रत नामक(है), तत्= वह,उसको, अन्तः= अन्तःकरण में, स्फुरतु= स्फुटित हो, जागृत हो, अक्षया= क्षीण न होने वाली, तीव्रा= तीव्र, ध्येयनिष्ठा= ध्येय के प्रति निष्ठा, अनिशम्= नित्य, हृदन्तः= ह्रदय में, प्रजागर्तु= जागृत रहे, विजेत्री= विजयशालिनी, च= और, व, नः= हमारी, संहता= संगठित कार्यशक्ति, अस्य= इस, धर्मस्य= धर्म का, संरक्षणम्= संरक्षण, विधाय+अस्य= करते हुए इसको, एतत्= इसको, इस, स्वराष्टम्= अपने राष्ट्र को, परम् वैभवम्= परम वैभव की स्थिति में, नेतुम्= ले जाने में, ते= तेरे, आशीषम्= आशीर्वाद से, भृशम्= अतीव, समर्था= समर्थ, भवतु= हों ।।3।।


    English:

    namaste sadā vatsale mātṛbhūme

    tvayā hindubhūme sukhaṁ vardhitoham

    mahāmaṅgale puṇyabhūme tvadarthe

    patatveṣa kāyo namaste namaste ||


    prabho śaktiman hindurāṣṭrāṅgabhūtā

    ime sādaraṁ tvāṁ namāmo vayam

    tvadīyāya kāryāya badhdā kaṭīyaṁ

    śubhāmāśiṣaṁ dehi tatpūrtaye

    ajayyāṁ ca viśvasya dehīśa śaktiṁ

    suśīlaṁ jagadyena namraṁ bhavet

    śrutaṁ caiva yatkaṇṭakākīrṇa mārgaṁ

    svayaṁ svīkṛtaṁ naḥ sugaṁ kārayet ||


    samutkarṣaniḥśreyasyaikamugraṁ

    paraṁ sādhanaṁ nāma vīravratam

    tadantaḥ sphuratvakṣayā dhyeyaniṣṭhā

    hṛdantaḥ prajāgartu tīvrāniśam

    vijetrī ca naḥ saṁhatā kāryaśaktir

    vidhāyāsya dharmasya saṁrakṣaṇam

    paraṁ vaibhavaṁ netumetat svarāṣṭraṁ

    samarthā bhavatvāśiśā te bhṛśam ||


    bhārata mātā kī jaya


    Tamil:

    நமஸ்தே ஸதா வத்ஸலே மாத்ருபூமே

    த்வயா ஹிந்துபூமே ஸுக(ம்) வர்த்திதோஹம்

    மஹாமங்கலே புண்யபூமே த்வதர்த்தே

    பதத்வேஷ காயோ நமஸ்தே நமஸ்தே


    ப்ரபோ சக்திமன் ஹிந்துராஷ்ட்ராங்கபூதா

    இமே ஸாதரந் த்வான் நமாமோ வயம்

    த்வதீயாய கார்யாய பத்தா கடீயம்

    சுபாமாசிஷந் தேஹி தத்பூர்த்தயே

    அஜய்யாஞ்ச விஷ்வஸ்ய தேஹீச சக்திம்

    ஸுசீலஞ் ஜகத்யேன நம்ரம் பவேத்

    ஷ்ருதஞ் சைவ யத்கண்ட காகீர்ணமார்கம்

    ஸ்வயம் ஸ்வீக்ருதன்நஸ் ஸுகங்காரயேத்


    ஸ்முத்கர்ஷ நிஷ்ரேய ஸஸ்யைக முக்ரம்

    பரம் ஸாதனன் நாம வீரவ்ரதம்

    ததந்தஸ் ஸ்புரத்வக்ஷயா த்யேய நிஷ்டா

    ஹ்ருதந்தஹ் ப்ரஜாகர்து தீவ்ரானிசம்

    விஜேத்ரீ ச நஸ் ஸம்ஹதா கார்ய சக்திர்

    விதாயாஸ்ய தர்மஸ்ய ஸம்ரக்ஷணம்

    பர(ம்)வ் வைபவன் நேதுமேதத் ஸ்வராஷ்ட்ரம்

    ஸமர்த்தா பவத்வா சிஷா தே ப்ருசம்


    பாரத் மாதா கீ ஜய்


    Telugu:

    నమస్తేసదావత్సలేమాతృభూమే

    త్వయాహిన్దుభూమేసుఖవ్వర్దితోహమ్

    మహామ‘జ్గలేపుణ్యభూమేత్వదర్థే

    మతత్వేషకాయోనమస్తేనమస్తే || ౧ ||


    ప్రభోశక్తిమన్హిన్దురాష్ట్రా‘జ్గభూతా

    ఇమేసాదరన్త్వాన్నమామోవయమ్

    త్వదీయాయకార్యాయబద్దాకటీయమ్

    శుభామాశిషన్దేహితత్పూర్తయే || ౨ ||

    అజయ్యాఞ్చవిశ్వస్యదేహీశశక్తిమ్

    సుశీలన్జగద్యేననమ్రమ్భవేత్

    శ్రుతఞ్చైవయత్కంటకాకీర్ణమార్గమ్

    స్వయమ్స్వీకృతన్నస్సుగఙ్కారయేత్ || ౩ ||


    సముత్కర్షనిస్శ్రేయసస్యైకముగ్రమ్

    పరమ్సాధనన్నామవీరవ్రతం

    తదన్తస్స్ఫురత్వక్షయాధ్యేయనిష్ఠా

    హృదన్తస్ప్రజాగర్తుతీవ్రానిశమ్ || ౪ ||

    విజేత్రీచనస్సంహతాకార్యశక్తిర్

    విధాయాస్యధర్మస్యసంరక్షణమ్

    పరవ్వైభవన్నేతుమేతత్స్వరాష్ట్రమ్

    సమర్థాభావత్వాశిషాతేభృశమ్ || ౫ ||


    || భారత్మాతకిజయ్ ||


    Kannada:

    ನಮಸ್ತೇ ಸದಾ ವತ್ಸಲೇ ಮಾತೃಭೂಮೇ |

    ತ್ವಯಾ ಹಿಂದುಭೂಮೇ ಸುಖಂ ವರ್ಧಿತೋಹಮ್ ||

    ಮಹಾಮಂಗಲೇ ಪುಣ್ಯಭೂಮೇ ತ್ವದರ್ಥೇ

    ಪತತ್ವೇಷ ಕಾಯೋ ನಮಸ್ತೇ ನಮಸ್ತೇ ||೧||


    ಪ್ರಭೋ ಶಕ್ತಿಮನ್ ಹಿಂದುರಾಷ್ಟ್ರಾಂಗಭೂತಾ

    ಇಮೇ ಸಾದರಂ ತ್ವಾಂ ನಮಾಮೋವಯಮ್ |

    ತ್ವದೀಯಾಯ ಕಾರ್ಯಾಯ ಬದ್ಧಾ ಕಟೀಯಮ್

    ಶುಭಾಮಾಶಿಷಂ ದೇಹಿ ತತ್ಪೂರ್ತಯೇ ||

    ಅಜಯ್ಯಾಂ ಚ ವಿಶ್ವಸ್ಯ ದೇಹೀಶ ಶಕ್ತಿಮ್

    ಸುಶೀಲಂ ಜಗದ್ಯೇನ ನಮ್ರಂ ಭವೇತ್ |

    ಶ್ರುತಂ ಚೈವ ಯತ್ ಕಂಟಕಾಕೀರ್ಣಮಾರ್ಗಮ್

    ಸ್ವಯಂ ಸ್ವೀಕೃತಂ ನಃ ಸುಗಂ ಕಾರಯೇತ್ ||೨||


    ಸಮುತ್ಕರ್ಷನನಿಃಶ್ರೇಯಸಸ್ಯೈಕಮುಗ್ರಮ್

    ಪರಂ ಸಾಧನಂ ನಾಮ ವೀರವ್ರತಮ್ |

    ತದಂತಃ ಸ್ಫುರತ್ವಕ್ಷಯಾ ಧ್ಯೇಯನಿಷ್ಠಾ

    ಹೃದಂತಃ ಪ್ರಜಾಗರ್ತು ತೀವ್ರಾನಿಶಮ್ ||

    ವಿಜೇತ್ರಿ ಚ ನಃ ಸಂಹತಾ ಕಾರ್ಯಶಕ್ತಿರ್

    ವಿಧಾಯಾಸ್ಯ ಧರ್ಮಸ್ಯ ಸಂರಕ್ಷಣಮ್ |

    ಪರಂ ವೈಭವಂ ನೇತುಮೇತತ್ ಸ್ವರಾಷ್ಟ್ರಮ್

    ಸಮರ್ಥಾ ಭವತ್ವಾಶಿಷಾ ತೇ ಭೃಶಮ್ ||೩||


    || ಭಾರತ್ ಮಾತಾ ಕಿ ಜಯ್ ||


    Malayalam:

    നമസ്തേ സദാ വത്സലേ മാതൃഭൂമേ

    ത്വയാ ഹിന്ദുഭൂമേ സുഖം വര്ദ്ധി തോഹം

    മഹാമങ്ഗലേ പുണ്യഭൂമേ ത്വദര്ത്ഥേಮ

    പതത്വേഷ കായോ നമസ്തേ നമസ്തേ


    പ്രഭോ ശക്തിമൻ ഹിന്ദുരാഷ്ട്രാങ്ഗഭൂതാ:

    ഇമേ സാദരം ത്വാം നമാമോ വയം

    ത്വദീയായ കാര്യായ ബദ്ധാ കടീയം

    ശുഭാമാശിഷന്ദേഹി തത്പൂര്ത്തയയേ

    അജയ്യാഞ്ച വിശ്വസ്യ ദേഹീശ ശക്തിം

    സുശീലം ജഗദ്യേന നമ്രം ഭവേത്

    ശ്രുതഞ്ചൈവ യത് കണ്ടകാകീര്ണ്ണഭ മാര്ഗ്ഗം

    സ്വയം സ്വീകൃതന്നസ്സുഗങ്_കാരയേത്


    സമുത്കര്ഷനിഃശ്രേയസസ്വൈകമുഗ്രം

    പരം സാധനം നാമ വീരവ്രതം

    തദന്തസ്ഫുരത്വക്ഷയാ ധ്യേയനിഷ്ഠാ

    ഹൃദന്തഃ പ്രജാഗര്ത്തു തീവ്രാനിശം

    വിജേത്രീ ച നസ്സംഹതാ കാര്യശക്തിര്‍-

    വിധായാസ്യ ധർമ്മസ്യ സംരക്ഷണം

    പരം വൈഭവം നേതുമേതത് സ്വരാഷ്ട്രം

    സമർഥാ ഭവത്വാശിഷാ തേ ഭൃശം


    ഭാരത്‌ മാതാ കീ ജയ്


    Bangla:

    নমস্তে সদা বাত্সলে মাতৃভূমে

    তৈয়া হিন্দুভূমে সুখং বার্ধিতহাম

    মহামঙ্গলে পুণ্যভূমে ত্দর্থে

    পতাতেয়ে স্কয় নমস্তে নমস্তে

    প্রভো শক্তিমন্‌ হিন্দুরাষ্ট্রাঙ্গভূতা

    ইমে সাদরং ত্঵াং নমামো ঵যম্

    ত্঵দীযায কার্যায বধ্দা কটীযং

    শুভামাশিষং দেহি তত্পূর্তযে

    অজয্যাং চ ঵িশ্঵স্য দেহীশ শক্তিং

    সুশীলং জগদ্যেন নম্রং ভ঵েত্

    শ্রুতং চৈ঵ যত্কণ্টকাকীর্ণ মার্গং

    স্঵যং স্঵ীকৃতং নঃ সুগং কারযেত্

    সমুত্কর্ষনিঃশ্রেযস্যৈকমুগ্রং

    পরং সাধনং নাম ঵ীর঵্রতম্

    তদন্তঃ স্ফুরত্঵ক্ষযা ধ্যেযনিষ্ঠা

    হৃদন্তঃ প্রজাগর্তু তী঵্রানিশম্‌

    ঵িজেত্রী চ নঃ সংহতা কার্যশক্তির্

    ঵িধাযাস্য ধর্মস্য সংরক্ষণম্‌

    পরং ঵ৈভ঵ং নেতুমেতত্‌ স্঵রাষ্ট্রং

    সমর্থা ভ঵ত্঵াশিশা তে ভৃশম্

    ভারত মাতা কী জয় I


    In Hindi, the meaning is as follows:

    हे परम वत्सला (giving enormous love) मातृभूमि! तुझको प्रणाम शत कोटि बार।

    हे महा मंगला पुण्यभूमि ! तुझ पर न्योछावर तन हजार।।

    हे हिन्दुभूमि भारत! तूने, सब सुख दे मुझको बड़ा किया;

    तेरा ऋण इतना है कि चुका, सकता न जन्म ले एक बार।

    हे सर्व शक्तिमय परमेश्वर! हम हिंदुराष्ट्र के सभी घटक,

    तुझको सादर श्रद्धा समेत, कर रहे कोटिशः नमस्कार।।

    तेरा ही है यह कार्य हम सभी, जिस निमित्त कटिबद्ध हुए;

    वह पूर्ण हो सके ऐसा दे, हम सबको शुभ आशीर्वाद।

    सम्पूर्ण विश्व के लिये जिसे, जीतना न सम्भव हो पाये;

    ऐसी अजेय दे शक्ति कि जिससे, हम समर्थ हों सब प्रकार।।

    दे ऐसा उत्तम शील कि जिसके, सम्मुख हो यह जग विनम्र;

    दे ज्ञान जो कि कर सके सुगम, स्वीकृत कन्टक पथ दुर्निवार।

    कल्याण और अभ्युदय का, एक ही उग्र साधन है जो;

    वह मेरे इस अन्तर में हो, स्फुरित वीरव्रत एक बार।।

    जो कभी न होवे क्षीण निरन्तर, और तीव्रतर हो ऐसी;

    सम्पूर्ण ह्र्दय में जगे ध्येय, निष्ठा स्वराष्ट्र से बढे प्यार।

    निज राष्ट्र-धर्म रक्षार्थ निरन्तर, बढ़े संगठित कार्य-शक्ति;

    यह राष्ट्र परम वैभव पाये, ऐसा उपजे मन में विचार।।

    इस प्रार्थना में संघ का लक्ष्य, लक्ष्य प्राप्ति का मार्ग, लक्ष्य प्राप्ति के लिए आवश्यक गुण, संघ के अधिष्ठान, संकल्प आदि सभी कुछ को समाहित किया गया। प्रार्थना मात्र पुरुषार्थवादी है, इसलिए कार्य हम करेंगे, प्रयास हम करेंगे न की भगवान, किन्तु उन लक्ष्यों को प्राप्त करने के लिए आवश्यक गुणों की पूर्ति भगवान से मांगी गयी है ऐसा जानना चाहिए।

    अत: मैं आप से पुनः निवेदन करूँगा कि प्रार्थना में यह स्पष्ट उल्लेख है कि यह ईश्वरीय कार्य है, इसका हम पुनः पुनः उच्चारण करें। प्रत्येक स्वयंसेवक को प्रार्थना कण्ठस्थ कर उसके स्वर, उच्चारण, शब्दार्थ और भावार्थ आदि का सम्यक ज्ञान आवश्यक है। उसका अर्थ देखें, उसे समझें, उसका चिंतन, मनन करें, उससे समरस हो, अपना जीवन इस पुनीत कार्य के लिए समर्पित करें। सर्वकर्म फलत्याग की भावना से करें। फिर यह ईश्वरीय कार्य होने का हमें साक्षात्कार होगा। उसे करते हुए एक दिव्य आनंद की अनुभूति हमें होगी और फिर कमर कस कर यह ईश्वरीय कार्य तन से, मन से, धन से, अत्यधिक परिश्रम से करने के लिए हमें असीम शक्ति प्राप्त होगी; अदम्य शक्ति प्राप्त होगी।

    संघ के विविध संघटनों यथा राष्ट्रीय सेविका समिति जो की बालिकाओं/महिलाओं का संघटन है तथा भारत के बाहर विदेशों में हिन्दू स्वयंसेवक संघ के नाम से चलने वाले संघटनों की प्रार्थना संघ की प्रार्थना से भिन्न (अलग) है। 

    No comments

    Theme images by dino4. Powered by Blogger.